History of Jaśliska region carved in stone

Józef Kukulak; Karol Augustowski; Dorota Chmielowska

Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Geographica (2019)

  • Volume: 13, page 215-228
  • ISSN: 2084-5456

Abstract

top
The development of masonry signifies an important chapter in the history of Jaśliska region, taking place intensively as early as 16th-17th century. It was made possible by the presence of przybyszowski sandstone in the area, mined through several centuries on Kamień mountain for its unique technical qualities and facility of tooling. It was used e.g. for construction of city walls of Jaśliska, parich church, stone shrines and wayside crosses, and cellars for wine storage. Moreover, Lipowiec and Czeremcha villages were once famous in Beskidy as centres of artistic stonecrafting, especially folk sculture. Presently unused quarries survived to this day as a part of historical building of Jaśliska, as well as small pieces of sacral architecture. The beginning of agricultural activity in this area is marked by fine-grained river sediments in terraces of Jasiółka and Bełcza rivers. Rock formations still present are important tourist attraction of the area, and demand more significant protection.

How to cite

top

Józef Kukulak, Karol Augustowski, and Dorota Chmielowska. "Skalny zapis historii rejonu Jaślisk (Beskid Niski)." Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Geographica 13 (2019): 215-228. <http://eudml.org/doc/296695>.

@article{JózefKukulak2019,
abstract = {W historii rejonu Jaślisk istotny rozdział stanowi kamieniarstwo. Rozwijało się ono intensywnie już w wiekach XVI–XVII. Podstawą jego rozwoju były miejscowe piaskowce przybyszowskie. Wydobywano je przez kilka wieków na górze Kamień, ponieważ miały korzystne cechy techniczne i były łatwe do obróbki. Z nich zbudowano m.in. mury miejskie Jaślisk, kościół parafialny, wiele kamiennych kaplic i przydrożnych krzyży, piwnice na składowanie wina. Wsie Lipowiec i Czeremcha były też słynnymi w Beskidach ośrodkami kamieniarki artystycznej, zwłaszcza rzeźby ludowej. Do dziś zachowały się nieużytkowane już kamieniołomy, część obiektów dawnej zabudowy Jaślisk oraz obiekty małej architektury sakralnej. Zapisem początków działalności rolniczej w tym rejonie są drobnoziarniste osady rzeczne w terasach Jasiołki i Bełczy. Przetrwałe do dziś obiekty skalne są cennym walorem turystycznym rejonu i wymagają zwiększonej ochrony.},
author = {Józef Kukulak, Karol Augustowski, Dorota Chmielowska},
journal = {Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Geographica},
keywords = {piaskowce; kamieniołomy; kamieniarstwo; Beskid Niski;},
language = {pol},
pages = {215-228},
title = {Skalny zapis historii rejonu Jaślisk (Beskid Niski)},
url = {http://eudml.org/doc/296695},
volume = {13},
year = {2019},
}

TY - JOUR
AU - Józef Kukulak
AU - Karol Augustowski
AU - Dorota Chmielowska
TI - Skalny zapis historii rejonu Jaślisk (Beskid Niski)
JO - Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Geographica
PY - 2019
VL - 13
SP - 215
EP - 228
AB - W historii rejonu Jaślisk istotny rozdział stanowi kamieniarstwo. Rozwijało się ono intensywnie już w wiekach XVI–XVII. Podstawą jego rozwoju były miejscowe piaskowce przybyszowskie. Wydobywano je przez kilka wieków na górze Kamień, ponieważ miały korzystne cechy techniczne i były łatwe do obróbki. Z nich zbudowano m.in. mury miejskie Jaślisk, kościół parafialny, wiele kamiennych kaplic i przydrożnych krzyży, piwnice na składowanie wina. Wsie Lipowiec i Czeremcha były też słynnymi w Beskidach ośrodkami kamieniarki artystycznej, zwłaszcza rzeźby ludowej. Do dziś zachowały się nieużytkowane już kamieniołomy, część obiektów dawnej zabudowy Jaślisk oraz obiekty małej architektury sakralnej. Zapisem początków działalności rolniczej w tym rejonie są drobnoziarniste osady rzeczne w terasach Jasiołki i Bełczy. Przetrwałe do dziś obiekty skalne są cennym walorem turystycznym rejonu i wymagają zwiększonej ochrony.
LA - pol
KW - piaskowce; kamieniołomy; kamieniarstwo; Beskid Niski;
UR - http://eudml.org/doc/296695
ER -

References

top
  1. Adamczyk, B., Gerlach, T. (1983). Charakterystyka warunków przyrodniczych Beskidu Niskiego, Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich, 23, 49–68. 
  2. Balon, J., German K., Kozak J., Malara H., Widacki W., Ziaja W. (1995). Regiony fizycznogeograficzne. W: J. Warszyńska (red.), Karpaty Polskie. Kraków: Wydawnictwo UJ, 117–130. 
  3. Bata, A. (2014). Jaśliska. Dzieje miasteczka i okolic. Krosno: Krośnieńska Oficyna Wydawnicza. 
  4. Bator, J. (2005). Wojna Galicyjska. Działania armii austriacko-węgierskiej na froncie północnym (galicyjskim) w latach 1914–1915. Kraków: Wydawnictwo Egis Libron. 
  5. Bąk, B., Bliźniak, A., Kopcowisk,i R., Kozłowska, O., Kwecko, P., Szeląg, A., Tomassi-Morawiec, H. (2007). Objaśnienia do mapy geośrodowiskowej Polski 1:50 000 Arkusz Jaśliska (1056). Warszawa: Państwowy Instytut Geologiczny. 
  6. Bocheński, A. (1998). Drewniana architektura Jaślisk. W: S. Stempin (red), Rocznik Rymanowa Zdroju, III, 93–105. 
  7. Bostel, F. (1890). Przyczynek do dziejów Jaślisk. W: Przewodnik Naukowy i Literacki, XV IH, Lwów, 801–829. 
  8. Bromowicz, J. (1982). Ocena geologiczno-surowcowa i perspektywy dokumentowania złóż piaskowców przybyszowskich i piaskowców z Mszanki. W: Atlas geologiczno-surowcowy województwa krośnieńskiego, Cz. 7. Kraków: Arch. Inst. Geol. i Sur. Miner. AGH. 
  9. Cieszkowski, K., Ślęczka, A., Zuchiewicz, W. (1990). Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000, arkusz Jaśliska. Warszawa: Państ. Inst. Geol. 
  10. Czajkowski, J. (1992). Dzieje osadnictwa historycznego i jego odzwierciedlenie w grupach etnicznych. W: Łemkowie w historii i kulturze Karpat. Cz. I. Sanok: Muzeum Budownictwa Ludowego, 27–166. 
  11. Fasnacht, A. (1962). Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340–1650. Wrocław: Zakład Narod. im. Ossolińskich. 
  12. Gajewski, B. (1996). Jaśliska 1366–1996. Zarys monograficzny. Jaśliska–Krosno: Wyd. Muzeum Okręgowe. 
  13. Ginalski, J., Muzyczuk, A. (2001). State research of prehistoric and early medieval settlement on the northern approach of the Dukla Pass. PAU. Prace Komisji Prehistorii karpat, II, 191–203. 
  14. Gonera, M., 2007. Stanowiska fliszu w Jaśliskim Parku Krajobrazowym (Karpaty Polskie) – propozycja do programu edukacji i ochrony, Chrońmy Przyrodę Ojczystą, 63(1), 33–60. 
  15. Hess, M., Niedźwiedź, T., Obrębska-Starkel B. (1977). Stosunki termiczne Beskidu Niskiego (metoda charakterystyki reżimu termicznego gór), Prace Geograficzne IGiPZ PAN, 123, 1–101. 
  16. Jankowski, L., Kopciowski, R., Ryłko, W. (2004). Geological map of the Outer Carpathians: Borderlands of Poland, Ukraine and Slovakia, 1:200 000. Warszawa: Państw. Inst. Geol. 
  17. Klimek, K., Łanczont, M., Nogaj-Chachaj, J. (2003). Aluwiacja małych dolin w obrębie przykarpackiej wysoczyzny lessowej jako wskaźnik zmian użytkowania ziemi w ostatnim 1000-leciu. W: J. Waga, K. Kocel (red.), Człowiek w środowisku przyrodniczym – zapis działalności. Sosnowiec: Oddział Katowicki Polskiego Towarzystwa Geograficznego, 84–89. 
  18. Kołodziejczyk, P., Czarnowidz, M., Ochał-Czarnowicz, A. (2016). Ślady Wielkiej Wojny w Karpatach. Badania i dokumentacja elementów umocnień w rejonie Jaślisk i Moszczańca w latach 2015–2016, Wiadomości Konserwatorskie, 46, 110–118. 
  19. Kozakiewicz, L. (1966). Jaśliska, zarys dziejów miasta prywatnego, Wierchy, 35, 180–188. 
  20. Kukulak, J. (2004). Zapis skutków osadnictwa i gospodarki rolnej w osadach rzeki górskiej (na przykładzie aluwiów dorzecza górnego Sanu w Bieszczadach Wysokich). Kraków: Wyd. Naukowe Akademii Pedagogicznej w Krakowie, Prace Monogr. 381. 
  21. Lach, J. (1975). Ewolucja i typologia krajobrazu Beskidu Niskiego z uwzględnieniem gospodarczej działalności człowieka. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej. 
  22. Maciejowski, W. (2001). Zmiany użytkowania ziemi i ich wpływ na funkcjonowanie środowiska przyrodniczego w zlewni górnej Wilszni (Beskid Niski) w okresie 1920–2000, Problemy Ekologii Krajobrazu, X, 698–718. 
  23. Maryański, A. (1963). Współczesne migracje ludności w południowej części polsko-radzieckiego i ich wpływ na rozmieszczenie sił wytwórczych tego obszaru. Kraków: Wyd. Naukowe WSP. 
  24. Niedźwiedź, T., Obrębska-Starklowa, B. (1991). Klimat. W: I. Dynowska, M. Maciejewski (red.), Dorzecze Górnej Wisły, 1. Warszawa–Kraków: Wyd. Naukowe PWN, 68–84. 
  25. Nowak A., 2012. Zmiany granicy rolno-leśnej w pasmach magurskich Beskidu Niskiego od lat 1978–1980 do lat 2003–2004, Prace Geograficzne, 128, 109–122. 
  26. Nyczanka, M. (1987). Zmiany w zaludnieniu Beskidu Niskiego i Bieszczadów w latach 1944–1947, Magury ’87, 70–82. 
  27. Peszat, C. (red.). (1976). Piaskowce karpackie, ich znaczenie surowcowe i perspektywy wykorzystania. Zesz. Nauk. AGH Geologia, 2(2). 
  28. Peszat, C., Bromowicz, J., Buczek-Półka, M. (1985). Perspektywy dokumentowania złóż i racjonalnego wykorzystania piaskowców województwa krośnieńskiego, Kwart. Geologia AGH, 11(4). 
  29. Prochaska, A. (1889). Jaśliska miasteczko i klucz biskupów przemyskich. W: Przewodnik Naukowy i Literacki, R. 17, Lwów. 
  30. Pszonka, J., Wendorff, M., Kusaj, E. (2010). Piaskowce cergowskie jako najważniejszy surowiec skalny województwa podkarpackiego, Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 439, 261–268. 
  31. Pudło, K. (1992). Dzieje Łemków po drugiej wojnie światowej (Zarys problematyki). W: J. Czajkowski (red.), Łemkowie w historii i kulturze Karpat. Sanok: Muzeum Budownictwa Ludowego, 351–381. 
  32. Reinfuss, R. (1989). Ludowa rzeźba kamienna w Polsce. Zakład Narodowy im. Ossolińskich. 
  33. Soja, M. (2001). Zmiany zaludnienia Łemkowszczyzny w latach 1869–1998. W: B. Kortus (red.), Człowiek i przestrzeń. Kraków: Wyd. IGiGP UJ, 79–88. 
  34. Stachowiak, A. (2001a). Kamieniarstwo ludowe w rejonie Jaślisk, Magury, 26, 116–121. 
  35. Stachowiak, A. (2001b). Łemkowskie krzyże kamienne w dolinach Bielczy i górnej Jasiołki, Płaj, 23, 113–120. 
  36. Starkel, L. (1972). Karpaty Zewnętrzne. W: M. Klimaszewski (red.), Geomorfologia Polski, T. 1, PWN, 52–115. 
  37. Starkel, L. (1988). Działalność człowieka jako przyczyna zmian procesów denudacji i sedymentacji w holocenie, Przegl. Geogr. 60(3), 252–265. 
  38. Ślączka, A. (1971). Geologia jednostki dukielskiej, Prace Instytutu Geologicznego, 63, 1–77. 
  39. Ślączka, A., Bober, L., Chowaniec, J. (1991). Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000, arkusz Jaśliska. Warszawa: Państ. Inst. Geol. 
  40. Welc, E. (2010). Piaskowiec przybyszowski w łemkowskiej kamieniarce ludowej. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 439, 453–458, 
  41. Welc, E. (2012). Kamień nad Jaśliskami. W: T. Słomka (red.), Katalog obiektów geoturystycznych w obrębie pomników i rezerwatów przyrody nieożywionej. Ministerstwo Środowiska, NFOŚiGW, AGH w Krakowie, 430–433. 
  42. Żychowski, J. (1996). Ocena porównawcza reprezentatywności posterunków opadowych w Beskidzie Niskim, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, 184. Prace Geograficzne XVI, 83–101. 

NotesEmbed ?

top

You must be logged in to post comments.

To embed these notes on your page include the following JavaScript code on your page where you want the notes to appear.

Only the controls for the widget will be shown in your chosen language. Notes will be shown in their authored language.

Tells the widget how many notes to show per page. You can cycle through additional notes using the next and previous controls.

    
                

                
Note: Best practice suggests putting the JavaScript code just before the closing </body> tag.